چکیده فارسی: معرفت شناسی فمینیستی حاصل واکاوی دخالت عنصر«جنسیت» در فرایند معرفت است. آموزه های حاکم بر جریانات ساختارگرایی، پساساختارگرایی و پست مدرنیسم، بسترساز و الهام بخش فمینیست ها در تنسیق اصول معرفت شناسی فمینیستی است. این نوشتار، پس از پاسخ گویی به این سؤال که در معرفت شناسی فمینیستی، جنسیت چه تأثیری در معرفت دارد، به بررسی و نقد نظریات معرفت شناختی فمینیستی با تکیه بر مبانی معرفت شناختی فلسفه اسلامی پرداخته است. رویکرد سلبی و انتقادی، و رویکرد ایجابی و اثباتی، دو رویکرد موجود در معرفت-شناسی فمینیستی است. در رویکرد سلبی، فمینیست ها قائل به تأثیر نگاه و منافع مردانه در علوم کنونی و مردانگی دانش و لزوم تولید علم زنانه شدند و در بخش ایجابی معرفت شناختی فمینیستی، اصول معرفت شناختی حاکم بر علم زنانه توسط فمینیست ها تبیین شد. پژوهش حاضر پس از بیان این دو رویکرد، به شیوه توصیفی، مشکلات علم فمینیستی و گرفتاری معرفت شناسی فمینیستی در باتلاق نسبیت گرایی را بیان نمود. سپس نسبیت گرایی که مبنای معرفت شناسی فمینیستی است بارویکرد فلسفه اسلامی نقد شد. وجود بدیهیات و بداهت شناخت آنها، نفی مادیت علم و اثبات تجرد آن، شالوده نسبیت گرایی را در هم می-شکند، در نتیجه تأثیر فاعل شناسا در فرایند معرفت، نه به عنوان سازنده معرفت بلکه به عنوان دریچه ای متمایز به حقیقت که مکمل افق های دیگر معرفتی است، بیانگر نقش جنسیت در معرفت است. طبق این تحلیل، هرچند جنسیت می تواند افق های جدیدی را فراروی علم بگشاید، این افق ها متناقض و مقابل هم نخواهند بود. این نتیجه به معنای خط بطلانی بر ادعا و آرمان معرفت شناختی فمینیستی مبنی بر مردانگی دانش و تدوین علم زنانه خواهد بود. چکیده عربی: نظریة المعرفة النَسَویة حصیلة بحث مدخلیّة عنصر «الجنسیة= جنس الشخص اذا کان رجلاً أو امرأة» فی عملیة المعرفة. التعالیم السائدة فی المسارات البنیویة، وما بعد البنیویة، وما بعد الحداثة، بمثابة الممهد والملهم لأنصار النزعة النسویة لتنسیق اصول نظریة المعرفة النَسَویة. یتولى هذا البحث الإجابة عن السؤال التالی وهو: ما هو تأثیر جنس الأشخاص فی المعرفة استناداً الى ما تفید به نظریة المعرفة النَسَویة؟ ثم ینطلق من ذلک لبحث ونقد ما جاء من الآراء فی نظریة المعرفة النَسَویة، مع الترکیز على مبادئ نظریة المعرفة فی الفلسفة الإسلامیة. هناک منهجان فی نظریة المعرفة النَسَویة؛ منهج سلبی وناقد، ومنهج ایجابی واثباتی. فی المنهج سلبی، یزعم أنصار الاتجاه النَسَوی تأثیر النظرة والمصالح الذکوریة فی العلوم الحالیة ورجولیة العلم وضرورة تولید علم انثوی، وفی الجانب الایجابی من نظریة المعرفة النَسَویة، جرى تبیین اصول نظریة المعرفة السائدة فی العلم الانثوی من قبل أنصار الاتجاه النَسَوی. یهتم هذا البحث من بعد شرح هذین المنهجین باسلوب وصفی، ببیان مشکلات علم الاتجاه النسّوی، ووقوع نظریة المعرفة النَسَویة فی مستنقع النسبیة. ثم توجه بالنقد لنظریة النسبیة التی تمثل أساس نظریة المعرفة النَسَویة، بمقاربة منهج الفلسفة الإسلامیة. إن وجود البدیهیات وبداهة معرفتها، ونفی المادیة عن العلم واثبات تجرده، تهدم أساس النظریة النسبیة، وهو ما یعنی بالنتیجة أن تأثیر الموضوع فی عملیة المعرفة، لیس بصفة صانع المعرفة، بل بصفة النافذة المتمیزة الى الحقیقة المکملة للآفاق المعرفیة الاخرى ، مبیّن لدور الجنسیة فی المعرفة. ووفقاً لهذا التحلیل، رغم أن الجنسیة قادرة على فتح آفاق جدیدة أمام العلم، فإن هذه الآفاق لن تکون متناقض ولا متضادة. وهذه النتیجة تعنی ابطال ادعاء ومثالیة نظریة المعرفة النَسَویة فی ما تذهب الیه من ذکوریة العلم والدعوة الى صیاغة علم انثوی.

علی الرغم من أن «التربیة الروحیة لدی الأطفال» أخذت تنمو کفرع علمی فی الجامعات، إلا أنها لم تحظ بالاهتمام فی النظام التربوی للجمهوریة الإسلامیة الإیرانیة. إثر ذلک وبسبب عدم توافر النماذج والنظریات العلمیة بالنسبة إلی النشأة الروحیة لدی الأطفال فی مجال التربیة، فسحت المجال لنشر بعض النظریات التربویة فی النموّ والتی لا تشتمل علی البُعد الروحی للأطفال. فمن هنا نجد من الضروری القیام بملء الفراغات فی مجال التنظیر التربوی. ویحاول البحث الحصول علی نموذج إسلامی فی مجال تربیة الأطفال الروحیة علی أساس فلسفة التربیة للجمهوریة الإسلامیة الایرانیة بما تحتوی علی أبعاد وجودیة ومعرفیة وقیمیة وإنسانیة. ویظهر من هذا النموذج أن مفهوم التربیة الروحیة للأطفال مفهوم شامل یستوعب جمیع شؤون حیاة الطفل وله مستویات مختلفة فیما قبل الدیانة وبعد الدیانة. وعلی أساس هذا النموذج، فإن الطفل یبنی لنفسه المعنی ویستجدّه. وأسلوب هذا البحث وفی بیان مفهوم التربیة الروحیة للأطفال، أسلوب التحلیل الإستعلائی، وفی إستنتاج الأصول التربویة، أسلوب الاستنتاج القیاسی ل «فرانکنا».

لطفا برای مشاهده چکیده فارسی و عربی به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

چکیده فارسی:بررسی چیستی و شرایط تحقق علم، از جمله پرسش های کهن در منطق، متافیزیک، معرفت شناسی و فلسفه علم است. در تفکر سینوی، هویت «علم» صرفا علم عقلی و یقینی و نیازمند اکتساب است. شیخ الرئیس معلومات پیشینی و فطری را برنمی تابد و مبنای معرفت یقینی در دو حوزه تصور و تصدیق را برپایه تحصیل «اولیات» می داند. از نظر وی، در فرآیند اکتساب معرفت یقینی، «اعتقاد» به مثابه اولین مولفه، دارای هویت روان شناختی است که در شرایط خاصی به یقین عینی تبدیل می شود و برهان را یک استدلال مفید معرفت یقینی می سازد. تجربه در اندیشه سینوی، محصول اختلاط قیاس عقلی و استقرای حسی است. از استقرای ناقص حسی، علم یقینی و کلی حاصل نمی شود و آن صرفا نقش تمهیدی و زمینه سازی دارد؛ اما تجربه که با استقرا فرق دارد، علم یقینی و کلی پدید می آورد. وی در آثار فلسفی خود، با استفاده از مبانی منطقی و روش قیاس برهانی، به اثبات خدا به عنوان یک مساله نظری و غیر بدیهی پرداخته است. کاربرد مبانی معرفت شناختی ابن سینا در برهان پذیری خدا، به ظاهر قدری متعارض و منشأ بروز مناقشاتی در این زمینه است که سازگاری آنها، با نگاه کلی و جامع نگر به منظومه معرفتی وی قابل تبیین است. چکیده عربی:دراسة ماهیة وشروط تحقق العلم من التساؤلات القدیمة التی تُثار فی المنطق، وما وراء الطبیعة، ونظریة المعرفة، وفلسفة العلم. فی التفکیر السینوی هویة العلم هی ان العلم عقلی ویقینی ویتطلب الاکتساب. الشیخ الرئیس ابن سینا لا یأخذ بالمعلومات المسبقة والفطریة، ویری ان مرتکز المعرفة الیقینیة فی مجال التصوّر والتصدیق مبنی علی اساس تحصیل «الاولیات». وحسب رأیه انه فی عملیة اکتساب المعرفة الیقینیة، یکون الاعتقاد بمثابة العنصر الاول ویتصف بهویة نفسیة، ویتحوّل فی ظروف معیّنة إلی یقین عینی ویجعل من البرهان استدلالاً مفیداً ومعرفة یقینیة. التجربة فی الفکر السینوی تأتی کحصیلة لامتزاج القیاس العقلی والاستقراء الحسی. الاستقراء الحسی الناقص لا ینتج عنه علم یقینی وکلّی، وانما له دور تمهیدی فحسب، فی حین ان التجربة تختلف عن الاستقراء وتنتج علماً یقینیاً وکلیاً. اخذ ابن سینا فی أعماله الفلسفیة بالاسس المنطقیة ومنهج القیاس البرهانی لاثبات وجود الله، کمسألة نظریة وغیر بدیهیة. استخدام الاسس المعرفیة لابن سینا فی امکان اثبات وجود الله یبدو فی ظاهره متناقضاً وسبباً لظهور نقاشات فی هذا الجال، ولکن یمکن تبیین انسجامه من خلال نظرة کلیة وشاملة لمنظومته المعرفیة.

چکیده فارسی:یکی از محورهای مهم در بحث تجربه دینی، موضوع واقع نمایی و ارزش معرفتی آن است. سویین برن، فیلسوف دین خداباور، از کسانی است که در آثار مهم خود از جمله کتاب وجود خدا ضمن تبیین برهان تجربه دینی و دفاع از آن، برای اثبات واقع نمایی تجربه دینی و ارزش معرفتی آن دو اصل «آسان باوری» و «گواهی» را مطرح کرده است و آنها را «اصول عام عقلانیت» می داند که هم در تجارب دینی و هم در تجارب حسی قابل اعمال است. این پژوهش درصدد تبیین این اصول و ارزیابی آنهاست.   چکیده عربی:أحد المحاور المهمة فی بحث التجربة الدینیة، هو موضوع واقعیتها و قیمتها المعرفیة. سویین برن فیلسوف مؤمن بالله. و هو ممن طرحوا فی آثارهم أعمالهم المهمة و منها کتاب «وجود الله»، ضمن تبیین برهان التجربة الدینیة والدفاع عنها، لإثبات واقعیة التجربة الدینیة و قیمتها المعرفیة، و أصل «بساطة الایمان» و «الشهادة»، معتبرا ایاها «الاصول العامة للعقلانیة» و یمکن تطبیقها فی التجارب الدینیة و فی التجارب الحسیة علی حد سواء. هذا البحث یرمی إلی تبیین هذه الاصول و تقییمها.

چکیده فارسی:نوشتار حاضر با اشاره کوتاه به دیدگاه های مختلف فلسفی و اخلاقی در رابطه معرفت و علم و عمل انسان و موضع آیات قرآن نسبت به آن، مساله شکاف میان معرفت و عمل را مورد پذیرش قرارداده و با طرح نظریه ایمان درصدد حل این رخنه برآمده است. برای حل مساله بر عنصر معرفتی در ایمان تاکید شده، درحالی که نظریات معرفت محور تنها بر شناخت به نیکی و بدی عمل تاکید دارند، عنصر معرفتی در ایمان ما را به معرفت و شناختی مضاعف در نسبت با عمل می رساند.برای رسیدن به طرح جامعی برای حل مشکل شکاف معرفت و عمل از طریق ایمان، تاثیر علت مادی در عمل و رفتار انسان (خود عمل و ماهیت و مراتب آن) و توجه به نقش علیت غایی عمل (اهداف و غایاتی که فاعل نسبت به عمل باور دارد) و نیز، نظر به مساله تشکیک ایمان و مراتب آن از جمله مبانی تبیین طرح حاضر است. چکیده عربی:تقدم هذه المقالة نبذة عن الآرا الفلسفیة والأخلاقیة حول ما لدی الإنسان من معرفة وعلم، ومدی عمله بذلک العلم، وتبین موقف آیات القرآن الکریم ازاء هذه القضیة، وتجعل قضیة الهوة بین العلم والعمل قضیة واقعیة وتحاول ایجاد حل لهذه الهوة من خلال طرح نظریة الایمان. ولأجل حل هذه المسألة یجری التأکید علی العنصر المعرفی فی الایمان، فی حین أن النظریات التی ترکز علی عنصر المعرفة فی هذا المجال، تؤکد عادة علی المعرفة بحسن العمل أو قبحه فقط، والعنصر المعرفی فی الایمان ینتهی بنا إلی (العلم) أو المعرفة المضاعفة بالعمل.ولأجل التوصل إلی اطروحة شاملة لحل مشکلة الهوة بین العلم والعمل عن طریق الایمان، یتکفل هذا البحث بتبیین تأثیر العلة المادیة فی عمل الإنسان وسلوکه (ذات العمل وماهیته ومراتبه)، مع الاهتمام بدور العلة الغائیة للعمل (الأهداف والغایات التی یراها الفاعل لفعله)، وکذلک النظر إلی قضیة التشکیک فی مراتب الایمان.

چکیده فارسی:لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید. چکیده عربی:لقد اعتنق کثیر من الفلاسفة، خلال القرون المتمادیة، التأ سیسیة التقلیدیة واستخدموها فی استدلالاتهم. أما فی المقابل، فإن بعض الفلاسفة الجدد کبلانتینغا قاموا بتقدیم نظریة المعرفة المعدلة التی تتلخص فی أن القضایا الأساسیة لا تنحصر فی عدد معدود کما یری أتباع التأسیسیة التقلیدیة، بل یتعدی مجالها إلی المزید من القضایا کالاعتقاد بوجود الله تبارک وتعالی. بناء علی هذه النظریة، فإن إثبات وجود الله سبحانه وتعالی من قبل الفلاسفة لا یحتاج إلی إقامة الدلیل، بل هو قضیة أساسیة ومستغنیة عن الاستدلال. ویدحض بلانتینغا مدعی أتباع التأسیسیة التقلیدیة عبر إقامة ثلاثة دلائل ومن ثم یثبت مدعاه. ولکن قام الباحثان فی هذه المقالة بإثبات عدم صحة دلائله الثلاثة وعرضا وجهة نظر بلانتینغا هذه للنقد عبر إقامة خمسة دلائل، کما أن بلانتینغا قد تصدی للإجابة عن بعض هذه الدلائل، إلا أن إجاباته تبدو غیر مقنعة تماما.

کاربرد نابه جای «علت» در ترجمة آیتیون و انتقال محتوای مفهومی و متافیزیکی علت فاعلی به سایر علل به ویژه علت غایی، سبب تفاسیر و فهم نادرست از این مفهوم بوده است. اگر نسبت میان علت و تبیین در نظر گرفته نشود، خلط میان معنای علت در فلسفة جدید و آیتیا رخ می دهد که ناشی ازلحاظ نکردن تفاوت «نظر به واقع» و ذهن یا تمایز مقام ثبوت و اثبات است. در این مقاله به چرایی و چگونگی احصاء علل ارسطویی و سویه های وجود شناختی و معرفت شناختی نسبت علت و تبیین از دیدگاه او پرداخته می شود. دلیل طبقه بندی چهارگانة ارسطو از علل و فهم نسبت علّی را باید بر اساس مقولة تغییر و حرکت یا نسبت میان سازنده و مصنوع جست. می توان نقش تغییر و حرکت را به عنوان بنیاد تحلیل طبیعی علیت بر اساس آموزه های به خصوص فیزیک و متافیزیک نگریست به موازات نظریة علیت ارسطو در تحلیلات ثانی بر مبنای مفاهیم حد وسط قیاس برهانی و حمل کلی ذاتی علّی. می توان علت را نوعی تبیین یا به اصطلاح قسمی تبیین موسوم به تبیین علّی دانست به نحوی که تبیین و آیتیا اعمّ از علت است.

نظریة علم حضوری جایگاه ویژه­ای را در نظام صدرایی به خود اختصاص داده است. علم حضوری هم یک نظریه در حوزة معرفت شناسی فلسفة صدرا است و هم نظریه­ای است برای تبیین خودآگاهی. تأمل بر این نظریة مهم، بی­درنگ ما را متوجه ماهیت پیچیده و رازآمیز آن خواهد کرد. نوشتار حاضر بر آن است تا در قالب نگرشی مقایسه­ای بین این نظریه و یکی از مهم­ترین نظریه­های خودآگاهی در فلسفة تحلیلی، یعنی نظریة آشنایی، با زبانی روشن­تر یک بازخوانی دقیق و شفاف از آن ارائه کند. نظریة آشنایی راسل در نگاه نخست یکی از شبیه­ترین نظریه­ها به نظریة صدرا است. ویژگی­هایی هم­چون شرط حضور، بی­واسطگی، خطاناپذیری و از این قبیل، نمونه­هایی از همسویی­ این دو نظریه­اند. اما بحث اتحاد عالم و معلوم در نظریة صدرا نقطة جدایی این دو نظریه است و در حقیقت جایی است که ادعای قرابت میان این دو را با چالش جدی مواجه خواهد کرد. در نهایت شاید با قدری تسامح بتوان گفت نظریة راسل تصویری ابتدایی و تکمیل نشده از نظریة صدرا است. ضمن این­که باید توجه داشت که فهم این دو نظریه در بستر نظام فلسفی متفاوت این دو فیلسوف- یعنی اصالت وجود صدرا و مبناگرایی معرفتی راسل- ادعای قرابت عمیق بین این دو نظریه را مشکل­تر می سازد.

نظریۀ طراحی هوشمند به عنوان نظریه ای علمی که منتقد نگاه های داروینی به مسئلۀ چگونگی پیدایش موجودات زنده است، از سوی افرادی همچون استیون مَیر، ویلیام دِمبسکی و مایکل بِهی در اواخر قرن بیستم مطرح شد. این جریان، که هم روش مطالعه و سبک بیانِ ادعا و هم نحوۀ استدلال آوری اش، همان روش رایج علمی است، توانسته در قرن حاضر طرفداران قابل توجهی در سرتاسر عالم بیابد. براساس مدعای طرفداران این نظریه، وقتی به ابعاد مختلف طبیعت نگاه می کنیم، می یابیم که پیچیدگی های تقلیل ناپذیر یا تعیین شده در ساختار زیستی جانداران وجود دارد؛ پیچیدگی هایی که بدون در نظر گرفتن مؤلفه های «هدف»، «طراحی»، «عامل شخصی هوشمند» و... نمی توان با روش صحیح علمی آنها را توضیح داد. هدف از این پژوهش، آشنایی مخاطبان ـ به ویژه مخاطبان رشته های الهیاتی ـ با این دیدگاه علمی ضد نظر تکامل داروینی است. ازاین رو، پژوهش حاضر با استفاده از روشی توصیفی، ابتدا به طور مختصر دیدگاه داروین را ارائه می کند؛ سپس نظریۀ طراحی هوشمند و مؤلفه های مهم این دیدگاه دربارۀ منشأ پیدایش موجودات زنده را، براساس گفته ها و استدلال های دانشمندان مطرح آن تبیین می کند؛ در پایان نیز میزان سازگاری این دو دیدگاه بررسی می شود.